Астананың Есіл аудандық №2 сотында өтіп жатқан Сейітқазы Матаев пен Әсет Матаевтың ісі бойынша сотта судья Ақболат Құрмантаев адвокаттың кейбір өтініштерін қанағаттандырды.

Азаттық тілшісінің хабарлауынша, адвокат Матаевтардың адвокаты Андрей Петров Сейітқазы Матаев бірқатар жүрек ауруларымен ауыратынын, қан қысымы жиі көтеріліп кететінін айтып, сотқа кардиолог дәрігерді де қатыстыруды сұраған. Адвокат сонымен бірге адвокаттарға сотқа ноутбуктерімен бірге кіруіне рұқсат етуді де сұрап өтініш білдірген. Прокурорлар А.Абаев пен Е.Құрақбаев адвокаттың өтінішіне қарсылық білдірмеді. Судья өтініштерді қанағаттандырды.

Адвокат бұлардан өзге судьядан Матаевтарды кепілге босатуды, сотты Алматыда өткізуді және сот-экономикалық сараптама тағайындауды сұраған. Прокурорлар ол өтініштерге қарсылық білдірген. Судья бұл өтініштерге қарау үшін кеңесу бөлмесіне кетті.

Биыл 22 ақпанда «мемлекет қаржысын жымқырған» және «салықтан жалтарған» деген күдікпен ұсталған Қазақстан журналистер одағының төрағасы Сейітқазы Матаев 24 ақпаннан бері үйқамақта отыр. 28 наурызда оның ұлы, ҚазТАГ ақпарат агенттігі бас директоры Әсет Матаев та үйқамаққа алынған. Әкелі-балалы Матаевтар өздеріне тағылған айыптарды жоққа шығарып, «келген зиян» туралы айыптау толыққанды аудиторлық тексеру жүргізілместен тағылғанын айтады.

Мамыр айында Сейітқазы Матаевтың адвокаттары оған тағылған айып "қызмет өкілетін пайдаланып өзіне артылған сенімді теріс мақсатқа пайдаланды" деген ауыр бапқа өзгергенін хабарлаған. Әсет Матаевқа қатысты айып та осыған ұқсас өзгертілген.

18 тамызда Астана қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотында Азат Еуропа/Азаттық радиосы – Қазақстан өкілдігінің (RFE/RL-Қазақстан) Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне қарсы берген әкімшілік талап арызы бойынша сот отырысы өтті.

Дүйсенбідегі сот отырысындағы жарыссөзде Азаттық радиосы өкілдігінің мүддесін қорғаған заңгер Лилия Чаусова Азаттық қызметкерлерінің аккредитация мерзімін ұзарту бойынша уақытылы берген өтінішін қарауды министрліктің өзі бірнеше айға созып, кейін сол кезеңде кәсіби қызметімен айналысқан журналистерді "қисынсыз уәжбен" аккредиттеуден бас тартқанын айтты.

Заңгер егер сыртқы істер министрлігі Азаттық радиосының берген өтінішін заңда белгіленген мерзімде қарап үлгермесе, ол редакцияның кінәсі емес екенін, ол үшін жауапкершілікті журналистерге артуға болмайтынын, екіншіден, шетелдік БАҚ-та жұмыс істейтін Қазақстан азаматтарына кәсіби қызметпен айналысуға тыйым салу – ел заңдарына да, халықаралық құқық нормаларына қайшы келетінін айтты. Ол соттан Қазақстан СІМ-нің Азаттық журналистерін аккредиттеуден бас тартқанын негізсіз деп тануды сұрады.

СІМ мүддесін сотта қорғап отырған заңгер Әсел Мамашева Азаттық радиосы қызметкерлері аккредитация мерзімін созу туралы берген өтініші қаралып жатқан кезде журналистік қызметпен айналысып, шетелдік БАҚ өкілдеріне тиісті аккредитациясы болмаса, ел аумағында жұмыс істеуіне тыйым салынатыны жазылған заң нормасын бұзды деп мәлімдеді. Оның сөзінше, СІМ журналистердің қандай тақырыпта, не жайында жазғанына бола емес, аккредитациясыз жұмыс істегені үшін заң талабын бұзды деп біледі. Сондықтан оларға аккредитация берілмейді деп түсіндірді ол.

Бұл әкімшілік іс бойынша сот шешімі сейсенбі, 19 тамыз күні сағат 9:20-да жарияланбақ.

Азаттық радиосымен сотқа дейінгі бітімге келуден бас тартқан СІМ Азаттық журналистері "Масс медиа туралы" заңның 30-бабының 4-тармағын бұзды деп отыр. Заңдағы бұл норма шетелдік БАҚ пен шетелдік журналистерге Қазақстан аумағында тиісті аккредитациясыз кәсіби журналистік қызмет атқаруға тыйым салады.

Биыл 14 маусымдағы хатында СІМ Азаттық журналистері заңның осы бабын бұзды деп ұйғарып, оларға аккредитация беруден бас тартқан. Аккредитациядан айырылған журналистер – Қазақстан азаматтары екеніне қарамастан, СІМ олардың шетелдік БАҚ-та жұмыс істейтінін алға тартып, заңның аталған нормасы бәрібір қолданылады деп мәлімдеді.

Азаттық радиосы ондай түсіндірмемен келіспей, министрліктің бұл әрекеті заң тұрғысынан негізсіз деп есептейтінін айтып, сотқа жүгінген.

Азаттық радиосының айтуынша, журналистердің аккредитациясын ұзарту туралы өтініш ақпан айының ортасында, яғни бұрынғы аккредитация мерзімі аяқталғанға дейін екі ай бұрын берілген. Қазақстан заңына сәйкес, министрлік екі ай ішінде не аккредитация беруі, не болмаса аккредитация беруден бас тартатыны жайлы заңды түрде негізделген шешім шығаруы тиіс еді.

Ал сыртқы істер министрлігі Азаттық журналистерінің аккрадитация туралы өтінішін қарауды тағы екі айға ұзартқан. Салдарынан аккредитация мерзімі өтіп кетіп, СІМ кейін соны ілік етіп, Азаттықтың әуелі жеті журналисін, кейін тағы тоғыз қызметкерін аккредиттеуден бас тартқан.

Халықаралық журналистер федерациясы (International Federation of Journalists – IFJ), Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы Қазақстан сыртқы істер министрлігінің Азаттықтың 16 журналисіне аккредитация бермеуін сөз бостандығына жасалған шабуылға теңеп, Қазақстан билігін еркін баспасөз принциптерін қолдауға шақырған.

"Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының сөз еркіндігі индексінде Қазақстан 180 елдің арасында 141-орында тұр. Алайда ресми Астана бұл бағамен келіспейді, қазақстандық билік өкілдері елде еркін баспасөзді дамыту үшін барлық жағдай жасалған дейді.

АҚШ президенті Дональд Трамптың арнайы өкілі Стив Уиткофф CNN арнасында сөйлеген сөзінде Мәскеу бес украин аймағына байланысты "біраз ымыраға келді" деп мәлімдеді. Уиткоффтың айтуынша, Вашингтон жер айырбастау мәселесін 18 тамыз, дүйсенбі күні Ақ үйде Украина президенті Владимир Зеленскиймен кездесуде талқыламақ.

"Бұл мәселе бойынша белгілі бір айқындыққа қол жеткіземіз әрі мұның бәрі жақын арада бейбіт келісіммен аяқталады деп үміттенемін", — деді Уиткофф.

Арнайы өкіл нақты қай жерлерді меңзегенін және бұл мәселенің басқа егжей-тегжейін ашып айтқан жоқ.

Бұған қоса Уиткофф Вашингтон мен Мәскеу қауіпсіздік саласында да келісімге қол жеткізгенін айтты.

"Біз қауіпсіздік кепілдіктері туралы уағдаластық, оларды ойын ережесін өзгертетіндей деп сипаттар едім. Біз АҚШ тарапынан [НАТО Жарғысының] бесінші бабына сәйкес қорғау жөніндегі келісімге осыншалық жақындаймыз деп ойламаған едік, Ресейде бейбіт келісім заңдастырылғаннан кейін басқа аумақтарға қол сұқпау, сондай-ақ Ресейдің басқа еуропалық мемлекеттерге шабуыл жасамайтыны және олардың егемендігін бұзбайтыны жөнінде міндеттемені заң жүзінде бекітетіндігіне қол жеткіздік", — деді Уиткофф.

Reuters пен Financial Times бұған дейін Аляскадағы келіссөздер барысында Ресей, егер Киев Донбасс өңірінде Украина қарулы күштері бақылауда ұстап отырған жерден шегінетін болса, онда Мәскеу Запорожье мен Херсон облыстарында майдан шебін бір орнында қалдырып, Сумы мен Харьков облыстарындағы өзі басып алған аудандардан әскерін әкетуді ұсынған деп жазған.

Financial Times-тың Зеленскийдің позициясымен таныс дереккөздері оның Донбасс аумағының бір бөлігін Ресейге беруге келіспейтінін, бірақ 18 тамызда аумақ мәселесін талқылауға дайын екенін айтады. Басылымның дереккөздері украин президентінің АҚШ пен Ресей президенттерімен бірге үшжақты кездесу аясында да талқылауға ашық екенін жеткізді.

АҚШ мемлекеттік хатшысы Марко Рубио Вашингтон Украинадан Ресей әскері басып алып отырған аумақтарынан бас тартуды талап етіп отырған жоқ деп мәлімдеді.

"Украинаға мұндай қысым жасалып жатқан жоқ, сондықтан бейбіт келісім дәл осылай көрінеді деп ойламаймын. Алайда Путин нақты талаптар қояды, ол украиндер мен өзгелер қолдауға дайын емес нәрсені сұрайды. Біз оларды бұған мәжбүрлемейміз", — деді Рубио NBC News арнасына берген сұхбатында.

Ол сондай-ақ Ресейге жаңа санкциялар енгізу Мәскеу мен Киев арасындағы бейбіт келісімге қол жеткізу мүмкіндігін азайтады деп санайды "Ресейге қарсы жаңа санкциялар оларды атысты тоқтатуға келістіреді деп ойламаймын. Олар қазірдің өзінде өте қатаң санкциялар құрсауында отыр", — деді Рубио.

АҚШ пен Ресей президенттері 16 тамызда Аляскада кездескеннен кейін Трамп Зеленскиймен телефонмен сөйлесті, оған Марко Рубио мен Стив Уиткофф та қатысты. Кейінірек әңгімеге еуропалық көшбасшылар, сондай-ақ НАТО мен Еурокомиссия өкілдері қосылды.

Bloomberg дереккөздерінің мәліметінше, Трамп жерге қатысты шешім қабылдау Украинаның өз қолында екенін ерекше атап өткен. Дегенмен, дереккөздерге сүйенсек, Путиннің ұстанымы өзгермеген — ол Украина әскері бүкіл Донбасс аумағынан кетсін деген талап қойып отыр.

АҚШ пен Ресей президенттерінің Аляскадағы кездесуі украин шенеуніктерін енді Киевке капитуляциямен бірдей шартты күштеп таңып жүрмей ме деп алаңдатып қойғанын Financial Times басылымы жазды.

Ресейдің Төтенше жағдайлар министрлігінің мәліметінше, "Эластик" зауытындағы оқ-дәрі цехында болған жарылыс салдарынан қаза тапқандар саны 14 адамға жеткен.

Құтқарушылар жарылыстан бүлініп-қираған үйінділерді аршып жатыр, адамдарды іздестіру жалғасып жатыр деп хабарлады министрлік.

Нақты мәлімет бойынша, зауыттағы жарылыс салдарынан 149 адам зардап шеккен.

Ресейдің Рязань облысындағы "Эластик" зауытында 15 тамыз күні таңертең күшті жарылыс болған еді. Оқ-дәрі цехы ғимараты толығымен қирап, үлкен өрт шыққан.

Алдын ала деректерге сәйкес, жарылысқа қауіпті заттармен жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік техникасы талаптарын өрескел бұзу себеп болуы мүмкін деген болжам бар.

Тергеу комитеті өндірістегі қауіпсіздік талаптарын бұзу салдарынан екі немесе одан да көп адамның абайсызда қаза болуына әкеп соққан оқиға бойынша қылмыстық іс қозғаған.

17 тамыз күні Израильде жаппай шеруге шыққан халық ел үкіметінен ХАМАС тобымен (АҚШ пен Еуроодақта терроритстік ұйым деп танылған) Газада кепілде ұсталып отырған адамдарды босату жөнінде келісім жасасуды талап етті. Оларды ХАМАС 2023 жылғы 7 қазанда Израильге шабуыл жасаған кезде күштеп Газаға алып кеткен.

Қырғын құрбандары мен қазір кепілде отырғандардың отбасыларының өкілдері мәлімдеме жасады.

"Израиль үкіметіне қоятын жалғыз ғана қарапайым талабымыз бар: соңғы тұтқынға дейін босату шартымен соғысты тоқтату туралы израильдік мәміле жоспарын бүгіннен қалдырмай ұсынсын", –деді 2023 жылғы 7 қазанда Nova фестивалінде қаза тапқан қыздың анасы Наоми Абир.

Израильдегі жаппай ереуілге жұрттың көбі қолдау білдіріп, жұмысқа шықпады. Жексенбі күні таңертеңнен бастап бүкіл ел бойынша жолдар жабылды, негізгі автомагистральдерде, соның ішінде Тель-Авивтен Иерусалимге баратын жолда да көліктер бөгелді. Полиция наразыларды тарату үшін су шашатын арнайы құрал қолданды.

Хайфада тәртіп сақшылары наразылық акциясына қатысушыларға күш қолданды. Иерусалимде ондаған адам стратегиялық мәселелер жөніндегі министр Рон Дермердің үйінің алдына жиналып, Газада кепілде отырған адамдарды босату және соғысты тоқтату туралы келісім жасауды талап етті.

Жаппай ереуілді технологиялық компаниялар, Тель-Авивтегі және өзге де муниципалитеттер, әуежайлар және елдің жетекші университеттері қолдады. Хайфа порты жұмысын тоқтатты. "Мұнда оңшыл да, солшыл да жоқ. Мұнда – жұмысшылардың бауырластығы, отбасылардың қайғысына ортақтасу және олардың жақындарының тезірек оралуын көруге деген ортақ тілек бар", — деді порт қызметкерлері.

Израиль президенті Ицхак Герцог Тель-Авивтегі алаңға шыққандар алдында үндеу жасады.

"Ұрлап әкетіп, Газадағы қорқынышты тоннельдерде отырған адамдарға тұтқындарға мынаны айтқым келеді: сіздерді бір минут те ұмытқан жоқпыз, сіздерді үйге қайтару үшін бар күшімізді саламыз", – деді Герцог.

Алдын ала мәлімет бойынша, Израильде жексенбідегі жаппай шеру кезінде ондаған адам ұсталған. Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху наразылық жайлы пікірін айтты. Ол Газада кепілде отырған адамдарды босату үшін ХАМАС тобын талқандамай-ақ, онымен соғысты тоқтату жөнінде мәміле жасауды талап еткен наразылардың ұсынысы 7 қазандағы оқиға тағы қайталанатындай қауіпті жағдай тудыратынын мәлімдеді.

"Біз ХАМАС-тың толық қарусыздануын ғана емес, оған қоса Израиль Газадағы террористік элементтердің кез келген қарулану және ұйымдасу әрекетіне қарсы шараларды үздіксіз жүргізіп, ұзақ мерзімді демилитаризацияны қамтамасыз етуге тиіс деп білеміз", – деді Нетаньяху.

Оның бұл сөзінен кейін Газада кепілде отырғандардың отбасылары ортақ мәлімдеме жасап, премьерді "әрекет жасамай отыр және келіссөздерді созып жіберді" деп айыптады.

"Ұрлап әкетілген 49 ер адам мен бір әйел – біздің ағаларымыз бен әпкеміз. Оларды қайтару жауапкершілігі сіздің мойныңызда", – деп мәлімдеді олар премьерге қарата.

Израильдің оңшыл саясаткерлері – қаржы министрі Бецалель Смотрич пен ұлттық қауйіпсіздік министрі Итамар Бен-Гвир наразыларды сынға алып, "мұндай акциялар ХАМАС-қа пайдалы" деп мәлімдеді.

Газадағы палестиналық топтардың қолында әлі 50 шақты адам қалып отыр деген болжам бар. Кейінгі мәліметтер бойынша, солардың арасында тірі қалғаны 20-дан аспайды.

17 тамызда Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Ресей президенті Владимир Путин телефонмен сөйлесті.

Ақорданың хабарлауынша, Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ресей президенті Владимир Путинді АҚШ президенті Дональд Трамппен “Анкориджде өткен кездесу қорытындысымен” құттықтаған.

“Президенттің пікірінше, келіссөздер Ресейдің Украина жөніндегі ұстанымын америкалық тараптың жақсы түсінуіне септігін тигізді. Бұл күрделі мәселенің шешімін іздеуде ортақ тіл табысуға көмектеседі” деп жазылған Ақорда хабарламасында.

Ақорданың жазуынша, Владимир Путин Тоқаевқа Аляскада өткен келіссөздің кейбір нақты аспектілері туралы мәлімет берген. Бірақ хабарламада нақты қандай мәлімет екені айтылмаған.

Тоқаев пен Путиннің телефон әңгімесі жөнінде Кремль ақпараты әзірге жарияланбады.

15 тамызда АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей басшысы Владимир Путин Аляскада кездескен. Бұл Трамптың қаңтарда Ақ үйге оралғаннан бері Путинмен алғаш рет кездесуі.

Саммит барысында тараптар ешқандай келісім жасаспаған. Алайда Трамп кездесуді "ірі прогресс" деп бағалады, ал Путин Трамппен кейбір мәселе бойынша "келісім жасасқанын" мәлімдеп, бірақ жай-жапсарына тоқталмады.

Сарапшылар бұл келіссөзден Ресей жағы көп ұтты деп санайды: 2022 жылы ақпаннан бері Ресей Украинаға басып кіргелі бері Батыс пен әлемнің қалған бөлігінен аластатылған, санкцияға ілініп, Халықаралық қылмыстық сотпен қамау қаупі төнген саясаткер Путин бір мезетте Америка жерінде құрметпен қарсы алынып, АҚШ президенті оның қолын қысты, әлемдік ақпарат құралдары олар туралы жарыса жазды. Бұл оның халықаралық дипломатия сахнасына қайтып оралғанын білдіреді деді олар. Ал бір жеті бұрын ғана санкцияны күшейтетінін айтып, сес көрсеткен Трамптың шектеулері саммиттен кейін мүлде айтылмады.

Ресей президенті Владимир Путин АҚШ басшысы Дональд Трамппен кездесу кезінде Украинадағы атысты тоқтату бойынша келісім аясында аннексияланған Қырымды Ресей жері деп тануды талап еткен. Бұл жөнінде дереккөздерге сүйенген Reuters жазды.

Мәселе тек АҚШ-тың мойындауы жөнінде болып отыр ма, әлде Батыс елдері мен Украинаның мойындауы жөнінде де болып отыр ма, белгісіз. Дереккөздің айтуынша, Путин Ресейге қарсы салынған санкцияның тым болмағанда бір бөлігін алып тастағанын қалайды.

Путин ұсынған шартқа сәйкес, Киев тұтас Донецк және Луганск облыстарынан әскерін кетуі керек – сонда Ресей Херсон мен Запорожье облыстарында майдан сызығында атысты тоқтатады. Ал Украина өз жерінен кету туралы кез келген ұсыныстан үзілді-кесілді бас тартқан.

Ақпаратқа қарағанда, Ресей Сумы облысының солтүстігінде және Харьков облысының солтүстік-шығысында басып алған салыстырмалы түрде шағын аумақты қайтаруға дайын.

DeepState мәліметінше, Ресей осы екі облыста шамамен 440 шаршы шақырымды бақылайды. Украина Донбастың шамамен 6600 шаршы шақырымын бақылауда ұстап отыр.

Дереккөздердің айтуынша, Ресей Украинаның кейбір бөлігінде орыс тіліне ресми мәртебе беруді, елде Орыс православ шіркеуінің еркін қызмет етуіне рұқсат беруді талап етіп отыр.

Fox News Мелания Трамптың Путинге жазған балалар туралы хатын жариялады.

Бұл хатты АҚШ президенті Дональд Трамп Аляскада Ресей басшысы Владимир Путинге тапсырған.

Ақпаратқа қарағанда, Путин оны сол жерде оқыған. Хат жөнінде алғаш жазған Reuters онда украин балаларының қасіреті туралы жазғанын хабарлаған еді. Бірақ хаттың мазмұнына қарағанда онда ол өте бұлыңғыр жазылған: онда тіпті Украина сөзі де айтылмайды.

“Қазіргі әлемде кейбір балалар айналасындағы қараңғылықтан аман қалған үнсіз күлкімен жүруге мәжбүр – бұл олардың болашағын тартып алуы мүмкін күштерге көрінбейтін қарсылықтың белгісіндей” деп жазылған хатта.

“Путин мырза, сол әуенді күлкіні сіз қалпына келтіре аласыз. Сол балаларды қорғау арқылы тек Ресей ғана емес, бүкіл адамзатқа қызмет етесіз” деп жазған Мелания Трамп. Хат көркем тілмен жазылған

Әзірге, Кремльдің реакциясы белгісіз.

Украинаның оккупацияланған аумағынан балаларды Ресейге заңсыз депортациялағаны үшін Гаага халықаралық қылмыстық істер соты 2023 жылы 17 наурызда Владимир Путин мен Ресей бала құқығы жөніндегі уәкіл Мария Львова-Белованы тұтқындау туралы ордер берген.

Дереккөздерге сүйенген Politico-ның жазуынша, Еуропа жетекшілері Украина президенті Владимир Зеленскийдің алдағы Вашингтонға сапары барысында оны қолдауға ниетті. Осы мақсатта Зеленскиймен қатар Вашингтонға НАТО бас хатшысы Марк Рютте және Финляндия президенті Александр Стубб баруы да мүмкін. Бұл екі саясаткердің Трамппен қатынасы жақсы.

Axios-тың жазуынша, Владимир Зеленский және Еуропа басшыларымен телефон әңгіме кезінде АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей басшысы Владимир Путинмен үшжақты келіссөзді 22 тамызда өткізгісі келетінін айтқан. Алайда Путин мұндай кездесуге қатысатынын ресми түрде айтпаған.

Трамп Путинмен Аляскадағы кездесуден кейін атысты тоқтатуды емес, Ресей мен Украина арасында бейбіт келісім жасалғанын қалайтынын жеткізген.

Киев Донбаста украин күштері бақылап отырған аумақтан кетпейтінін мәлімдеген. Алайда бұл – Мәскеу алға тартып отырған негізгі талаптардың бірі.

Бұған қоса, бірқатар ақпарат құралдары Трамп Украинаға Мәскеумен бейбітшілік шартына қол қойған жағдайда қауіпсіздігіне кепілдік беруді ұсынғанын жазды. Мәселе НАТО-ның бесінші бабында жазылған ұжымдық қорғаныс жөнінде болып отыр. Бұл бапқа сәйкес, жаңа соғыс басталған жағдайда гарант-елдер басқыншыға бірігіп жауап береді.

Алматыда "Марат Жыланбаевтың туған күніне орай марафон өтетін күні" құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина мен тағы кемінде екі белсендінің ұсталғаны хабарланды.

Жексенбі, 17 тамызда таңертең құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина желіде өзін полиция ұстағанын хабарлады.

“Мені ұстап жатыр, Алмалы аудандық полиция басқармасына апара жатыр” деп жазды ол. Қазір құқық қорғаушының телефоны сөндірулі.

Алмалы аудандық полиция басқармасының кезекші бөлімінде отырған өзін Данияр Мансұров деп таныстырған қызметкер әзірге полиция басқармасына ешкім әкелінбегенін айтты. Алматы қалалық полиция департаментінің баспасөз хатшысы Салтанат Әзірбек ақпаратты анықтап көретінін, өзі хабарлайтынын айтты.

Адвокат Ғалым Нұрпейісов қазір полиция басқармасына бара жатқанын, мән-жайды сол жақтан білетінін айтты.

Жексенбі күні таңертең Алматыда сонымен бірге белсенділер Нинагуль Жұманиязова мен Күміс Құлманованың да ұсталғаны хабарланды. Олар Марат Жыланбаевтың туған күніне орай өтетін шараға бара жатқан жолда ұсталды деп хабарлады "БелсенділерЭстремистерЕмес" тобы.

Полиция әзірге түсініктеме бермеді.

Қазақстанда оппозиция немесе тәуелсіз тұлғаларға қатысты қандай да бір шара, жиын немесе митинг өтер алдында полицияның белсенділерді ұстауы - жиі қолданылатын тәжірибе. Халықаралық құқық қорғау ұйымдары Қазақстан билігін азаматтардың пікір және жиналу еркіндігі құқықтарын бұзды деп жиі сынайды. Ресми Астана халықаралық құқық қорғау ұйымдарының сынымен келіспейді.

Кейінгі кезде түрмедегі оппозиция белсендісі Марат Жыланбаевтың денсаулығына қатысты қарама-қайшы ақпараттар жарияланып жатыр. Құқық қорғаушылар түрмеде "ұзақмерзімдік аштық жариялады" деген Марат Жыланбаевтың денсаулығына қатысты дабыл қағып, оған медициналық көмек көрсетуді және оған тәуелсіз құқық қорғаушыларды, журналистерді кіргізуді талап еткен, азаматтық белсенділер оны босатуды талап еткен. Ал қылмыстық-атқару жүйесі департаменті оның "денсаулығы мүшкіл" деген ақпаратты жоққа шығарған. Ал адам құқықтары жөніндегі уәкіл Артур Ластаев белсендінің денсаулығы күрт нашарлады деген сөздерді "хайп" деп атаған.

Жыланбаевтың ахуалы жайлы дабыл қаққан құқық қорғаушы Төреғожинаға 31 шілдеде 78 мың теңге айыппұл салынды. Оған "жалған ақпарат таратты" деген айып тағылды. Ал құқық қорғаушы айыпқа келіспеді. Халықаралық ұйымдар шешімді сынады.

Бір күн бұрын құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина түрмедегі белсенді Марат Жыланбаев туралы жазба жариялаған.

15 тамызда “Письма президенту” телеграм-арнасы Марат Жыланбаевтың түрмедегі камерадан түсірілген видеосын жариялаған.

“Аштықтың салдарынан марафоншы Марат Жыланбаевтың жағдайы мүшкіл деген интернетте тараған ақпаратты жоққа шығаратын эксклюзивті кадрлар алынды. Бақытжан Төреғожина спортшының жағдайы туралы хабарлаған” деп жазылған видео сипаттамасында

Шамамен бір минуттық видеода Марат Жыланбаевтың жеңіл жаттығу жасап, тамақ ішкені, кітап оқығаны көрінеді. Видеоның қашан түсірілгені белгісіз. Онда таймер көрсетілмеген.

16 тамызда құқық қорғаушы Бақытжан Төреғожина сол видеоға қатысты пікірін жазған.

“Билік енді менің ақпаратымды күн сайын жоққа шығара ма? Маратты тірі көру үшін күн сайын жазуға дайынмын! Қараңыздар, терісі терісіне жабысып тұр. Ол кеше аштықтан шыққан кезде түсірген сияқты” деп жазған құқық қорғаушы.

Оның ұсталуына осы жазбаның қатысы бар-жоғы белгісіз.

• 61 жастағы Марат Жыланбаев – Гиннестің рекордтар кітабына енген жеті рекордтың иегері атанған ультрамарафоншы ретінде көпке танылған. Ол тіркелмеген оппозициялық "Алға, Қазақстан!" партиясының бастамашыл тобының жетекшісі болған. 2023 жылдың көктемінде белсенді қамауға алынып, оның ісін жабық қараған Астана соты сол жылы қарашада Марат Жыланбаевты "экстремистік ұйым ісіне араласты" және "экстремизмді қаржыландырды" деген айып бойынша жеті жылға бостандығынан айырған.
• Соттың ұйғарымы бойынша Жыланбаев: "Қазақстанның демократиялық таңдауы" қозғалысы экстремистік ұйым деп танылғанын біле тұра Астана қаласы аумағында "ҚДТ" ұйымының қызметіне белсенді түрде араласып, Мұхтар Әблязов ұйымдастырған заңсыз митингілерге қатысқан. Сонымен қатар, Әблязов пен және оның шетелдегі штабымен байланыс орнатып, олардың Конституциялық құрылымды күштеп өзгертуді көздейтін тапсырмаларын орындаған. 2021 жылы Жыланбаев М.Т. қоғамға қауіпті салдарды түсіне отырып, Әблязовтың тапсырмасын орындап, Астана қаласындағы Республика даңғылында орналасқан ашаршылық құрбандарына арналған ескерткішке келіп, "ҚДТ" ұйымының қызметін насихаттаған. 2022-2023 жылдары Жыланбаев М.Т. "ҚДТ" қызметінің экстремистік сипатын біле тұра, басқа адамдармен сөз байласып, оған ақпараттық, қаржылық және өзге де көмек көрсеткен. Әлеуметтік желіде ұйымды қаржыландыруға және оған қосылуға шақырған". Сот оны қоғамнан оқшаулап қана түзетуге болады деген ұйғарымға келген.
• Жыланбаев пен оның жақтастары тағылған айыптарды саяси астары бар деп жоққа шығарды.
• 2018 жылы Қазақстан соты ҚДТ қозғалысын "экстремистік ұйым" деп танып, қызметіне тыйым салған. Ал Еуропарламент 2019 жылы наурызда қабылдаған қарарында ҚДТ-ны "бейбіт оппозициялық ұйым" деп атаған.
• Қазақстандық құқық қорғаушылар биліктің саясатын қатты сынайтын Марат Жыланбаевты "саяси тұтқындар" тізіміне қосқан. Ресми Астана елде саяси тұтқын жоқ, ешкім саяси ой-пікіріне бола қудаланбайды дейді.

Жоғарғы сот көру қабілетінен айырылған ақтөбелік белсенді Мұсағали Дауыловтың кассациялық шағымын қанағаттандырып, бірінші және апелляциялық инстанция шығарған шешімдердің күшін жойды. Бұл жөнінде Азаттық Азияға құжаттардың көшірмесін жіберген белсендінің өзі хабарлады.

Белсендінің сөзінше, бұл шешімдер пикет өткізу туралы өтініштерін кері қайтару үшін қолданылған, бұл оны қала әкімдігін сотқа беруге итермелеген.

"Мен [пикет өткізуге рұқсат бермеу] туралы әкімнің қаулысы мен әкімнің төтенше жағдай енгізу туралы шешімін заңсыз деп тану туралы шағым түсірдім. Сот істі қараудан бас тартты. Сондықтан апелляциялық шағым түсірдім. Апелляциялық инстанция бірінші инстанциямен келісіп, шешім шығарды – менің шағымымды қараусыз қалдырды. Кассациялық инстанцияға жүгіндім, ол бірінші және апелляциялық соттың шешімдерінің күшін жойып, бірінші инстанцияға қарауға жіберді" деді Дауылов.

Алдыңғы инстанциялардың шешімінің күші жойылғаннан кейін Дауылов істі жаңадан қарау жөнінде шағым түсірген.

Ақтөбе тұрғыны Мұсағали Дауылов жалғыз адамдық пикет пен митинг өткізу туралы ондаған өтініш беріп, рұқсат ала алмаған. Оның сөзінше, кейбір жағдайда билік 2024 жылдың 29 наурызында көктемгі тасқын кезінде енгізілген табиғи сипаттағы төтенше жағдай режимінің ұзартылғанын алға тартқан. Интернетте Ақтөбе қаласында табиғи сипаттағы төтенше жағдай режимінің күші жойылғаны туралы құжат табылмады.

Биыл жылдың басында Дауылов Темірлан Еңсебекті қолдап пикет өткізгісі келген. Әкімдік берілген 10 өтініштің 9-ына рұқсат бермеген.

АҚШ президенті Дональд Трамптың әйелі Мелания Трамп Владимир Путинге беріп жіберген жеке хатында Украина мен Ресейдегі балалардың жағдайы туралы жазған. Бұл жөнінде Ақ үйдегі екі дереккөзге сүйенген Reuters жазды.

Бұл хатты Путинге Аляскадағы келіссөз кезінде Трамптың өзі жеке тапсырды.

Reuters-пен сөйлескен ресми тұлғалар хаттың мазмұнына тоқталмады, бірақ Ресей Украинаға басып кіргеннен кейін ұрланған балалар туралы айтылғанын ғана атап өтті.

Трамп пен Путин Аляскадағы Элмендорф-Ричардсон америкалық әскери базасында 15 тамызда кешке кездескен. Саммиттен кейін АҚШ президенті келіссөз "өнімді" өткенін атап өтіп, тараптар "көп мәселе бойынша" келіскенін жеткізді.

"Өте көп пункт бойынша келістік. Бірер маңызды тұста келісе алмадық. Сондықтан келісім жоқ" деді Трамп.

Украинаның оккупацияланған аумағынан балаларды Ресейге заңсыз депортациялағаны үшін Гаага халықаралық қылмыстық істер соты 2023 жылы 17 наурызда Владимир Путин мен Ресей бала құқығы жөніндегі уәкіл Мария Львова-Белованы тұтқындау туралы ордер берген.

Ресей әскерін шайқаста жеңуге болатынын тарих дәлелдеген. 1920 жылы Варшавадағы шайқаста поляк сарбаздарының Қызыл армияны жеңгеніне 105 жыл толуына орай ұйымдастырылған әскери парад кезінде Польша президенті Кароль Навроцкий осылай деп мәлімдеді.

"Ресей жеңілмейтін ел емес. 20 ғасырдың басында Жапониядан жеңілді, 1920 жылы поляктардан жеңілді, ал қазір Украинаға басып кіргеннен кейін үш жылдан астам уақыт бойы ауыр кезеңді бастан өткеріп жатыр - одақтастардың қолдауы мен еркін елдердің ынтымағының арқасында" деді Навроцкий. Оның сөзінен Reuters үзінді келтіреді.

Варшавадағы парадқа шамамен 4 мың поляк әскері, НАТО елдерінен 200 сарбаз қатысты. Қала төбесінен шамамен 50 ұшақ ұшып өтті, арасында F-16 жойғыш ұшағы да бар. Ал Висла өзені бойымен Leopard, K2 және Abrams танкілері, оқ өтпейтін Borsuk және Rosomak әскери көліктері, Patriot және HIMARS артиллериялық жүйелері сап түзеп жүрді. Балтық теңізінде де 20 кеме қатысқан әскери-теңіз парады өтті.

Әскери парад Аляскадағы АҚШ пен Ресей президенттерінің кездесуіне дайындық қарсаңында өткен. Трамптың жақтасы Навроцкий жуырда Трамп пен Еуропа басшылары қатысқан Украина мәселесіне арналған телеконференцияға қатысқан.

НАТО мүшесі, Киевтің ірі әскери донорларының бірі Польша Ресей жағынан қауіп барын мәлімдеп келеді. 2026 жылы Варшава әскери шығынының көлемін жалпы ішкі өнімінің 5 пайызына жеткізгісі келеді.

15 тамызда Қарағанды соты Костенко шахтасында 46 адамның өмірін қиған апатқа қатысты айыпталған 10 адамды түрмеге жіберді.

Шахтаның директоры Сергей Мустивко 8 жылға бас бостандығынан айырылды. Оның өндіріс бойынша орынбасары Вадим Еремин, бас инженер Николай Грознов пен №6 учаске бастығы Виктор Коптенков 7 жыл түрмеге кесілді.

Бас инженердің техникалық қызмет бойынша орынбасары Владимир Гонноченко 6,5 жылға бас бостандығынан айырылды. Бас инженердің техника қауіпсіздігі бойынша орынбасары Дмитрий Федоренко алты жыл еркіндігінен айырылды. Бас механик Дмитрий Коцар мен учаске бастығының көмекшісі Виталий Пестряковқа дәл сондай түрме жазасы берілді.

Конвейерлік көлік учаскесінің бастығы Төлеген Ғабдушев 5 жыл түрмеге кесілді, желдету және техника қауіпсіздігі учаскесінің бастығы Владимир Шишкановқа да сондай жаза берілді.

Олардың барлығына "Тау-кен жұмыстарын жүргізу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу" бабы бойынша айып тағылды.

2023 жылғы 28 қазанда Қарағанды облысындағы Иван Костенко атындағы шахтада өрт шығып, жарылыс болған. Кеншілердің көбі жер бетіне өз бетінше шығып үлгерген. Биліктің хабарлауынша, алты адамды құтқарушылар шығарған. Апат салдарынан 46 кенші қаза тауып, тағы 28 адам жараланған.

2023 жылғы желтоқсанда үкімет комиссиясы шахтадағы өртке не себеп болғанын тергеуді аяқтап, апатқа жұмыс беруші кінәлі деп мәлімдеді.

Костенкодағы апаттан кейін Қазақстан билігі Қарағанды облысындағы көмір шахталарының және Теміртаудағы ірі металлургия комбинатының иесі "АрселорМиттал Теміртаумен" инвестициялық келісім-шарт үзілетінін мәлімдеген. Тегі үнді британ миллиардері Лакшми Митталдың компаниясы 1990 жылдары Қазақстандағы жекешелендіру кезінде кен орнының барлық активін сатып алған. "АрселорМиттал Теміртау" компаниясының шахталарында жиі апат болып, жұмысшылар қаза болған.

2023 жылы желтоқсанда Қазақстан билігі "АрселорМиттал Теміртау" компаниясы активтері 286 миллион долларға сатылғанын, қазақстандық авторетейлер Андрей Лаврентьев деген азамат кәсіпорынның жаңа қожайыны атанғанын мәлімдеген. Сол кезде компания атауы Qarmet болып өзгертілген. Былтырғы жылдың қорытындысы бойынша компания Қазақстандағы 50 ең ірі салық төлеушілердің қатарына енбей қалған. 2024 жылы Qarmet 36 миллиард теңге салық төлеген. («АрселорМиттал Теміртау» 2022 жылы – 102 миллиард теңге, 2021 жылы —112 миллиард теңге төлеген).

Аляскада АҚШ президенті Дональда Трамп пен Ресей президенті Владимир Путиннің кездесуі аяқталды. Келіссөз шамамен үш сағатқа созылды.

Бастапқыда Трамп пен Путин аудармашылардың қатысуымен бетпе-бет кездесетіні хабарланған еді. Алайда формат өзгертіліп, келіссөзге АҚШ мемлекеттік хатшысы Марко Рубио мен арнайы уәкіл Стив Уиткофф те қатысты. Ресей жағынан Путиннің жанында көмекшісі Юрий Ушаков пен Ресей сыртқы істер министрі Сергей Лавров болған.

Анкоридждегі саммиттен кейін басшылар ортақ баспасөз конференциясын өткізді. Онда екі басшы бір-біріне мақтау сөздерін айтысты, бірақ қандай да бір келісім жөнінде хабарламады.

АҚШ президенті Трамптың сөзінше, кездесу өнімді болған. Бірақ "келісім" жасалмағанын айтты. Ал Ресей басшысы Владимир Путин баспасөз конференциясы барысында тараптар "келісімге келгенін" бірнеше рет айтқан.

Екі басшы да журналистердің сұрақтарына жауап бермеді.

Баспасөз конфернциясының басында Ресей президенті Владимир Путин келіссөз "конструктивті атмосферада" өткенін мәлімдеді. Ол Ресей мен АҚШ-тың көрші екенін атап өтіп, Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде де одақтас ел болғандарын еске салды. Ол келіссөз кезінде жасалған "келісімге" тоқталып, бұл қатынасты жақсартуға жетелеуі мүмкін екенін жеткізді. Украинадағы соғыс туралы айтқан кезде Ресей басшысы "бейбіт келісімге қол жеткіу үшін соғысқа түрткі болған себептерін жою қажет" деген жиі айтатын сөзін қайталады.

Ал АҚШ президенті Дональд Трамп ілгерілеуішілікке қол жеткізгенін айтты. Бірақ оның сөзінше тараптар "келісімге келмеген". Трамп Путинмен "тамаша" қарым-қатынаста екенін айтып, бірнеше пункт бойынша келіскендерін, бірақ ең маңызды екі пункт бойынша келісімге келмегендерін айтты. Ол НАТО елдері мен Украина басшысы Владимир Зеленскийге хабарласатынын жеткізді.

Баспасөз конференциясының соңында Трамп алдағы уақытта Путинмен кездесуі мүмкін екенін айтты, сол кезде Ресей басшысы оны Мәскеуге шақырды. "Сенімді емеспін, бірақ баруым мүмкін" деді Трамп.

АҚШ мемлекеттік департаменті 12 тамызда Қазақстандағы адам құқығы ахуалына арналған есебін жариялады. Вашингтон баяндамасында Қазақстанда сөз бостандығы тұншықтырылып, журналистерге қарсы қысымның үдегені, азаматтарды еркінен тыс қамау мен ұстау жалғасып жатқаны, кәсіподақ ұйымдарының жұмысы қиындағаны және өзге де құқық бұзушылықтар туралы айтылған.

Есептің едәуір бөлігі Қазақстандағы баспасөз еркіндігінің шектелуі мен журналистерге қарсы шабуылға арналған. Онда сөз еркіндігі мен баспасөз бостандығы Конституцияда бар болса да, үкімет "сөз еркіндігін тұншықтырып, ұстау, түрмеге қамау қылмыстық және әкімшілік жауапқа тарту, шектейтін заң қабылдау, бопсалау, аккредитация ережелерін өзгерту, троттлинг жасау, интернетті шектеу арқылы баспасөзге ықпал етуге тырысып жатқаны" жазылған. Үкімет азаматтардың билікті сынау мүмкіндіктерін шектейді, заң қазіргі президент пен оның отбасына "тіл тигізуге" тыйым салып, мұндай әрекет жасағандарға 5 жылға дейін түрме жазасын қарастырады деп жазды авторлар.

Есеп авторлары мысал ретінде, Қазақстан билігінен аккредитация алуда қиындыққа тап болған Азаттық радиосын қолдап пікір жазған журналист, ProTenge жобасының жетекшісі Жәмила Маричеваға "жалған ақпарат таратты" деп айыппұл салынғанын келтіреді.

Есепте "экстремизм" бойынша айыпталған, билік сыншысы, тәуелсіз журналист Думан Мұхаммедкәрімнің 7 жылға сотталғаны да айтылған. Есеп авторлары соттың жабық өткенін, үкім алдында кемінде екі белсендінің әкімшілік жазаға тартылып, қамалғанын да еске салады.

"Құқық қорғаушылар тағылған айыптардың саясиланғанын айтқан, себебі журналист үкіметті ашық сынаған, сонымен бірге қуғындағы оппозиция жетекшісі Мұхтар Әблязовтан сұхбат алып, көрермендерге Әблязовты қорғау үшін қалай үлес қосуға болатынын айтқан" деп жазылған есепте.

Есепте сонымен бірге елде жұмысшылар кәсіподағын тіркеудің қиындағаны, үкіметтің тәуелсіз кәсіподақтардан гөрі мемлекеттік кәсіподақтарға артықшылық беруі сияқты құбылыстар атап өтілген. Қамау орындарында күдіктілердің адвокаттарымен сөйлесу құқығының шектелуі, тергеу, түрмедегі кезіндегі қысым мен азаптау, күдіктілерді күштеп мойындату сияқты жайттар тыйылмағаны айтылған.

"Үкіметтік емес ұйымдар мен халықаралық қауымдастықтың ашықтықты талап еткеніне қарамастан азаптауларға қатысты тергеу ашық жүргізілген жоқ. 16 қыркүйекте Алматы облысының аудандық соты 2022 жылы қаңтарда Қошмамбет ауылындағы изолятордағы 44 адамды, арасында Қырғызстан мен Өзбекстан азаматтары да бар, азаптады деп айыпталған алты полицейге айып таққан. Полиция қызметкерлеріне (Бауыржан Сопақов, Нұрсұлтан Хамитов, Арман Шойбеков, Берик Әбілбеков, Олжас Айдарханов және Серік Тұрпанбаев) "азаптау" және "билік өкілетін асыра пайдалану" баптары бойынша айып тағылды" деп жазылған есепте.

Биыл 17 қаңтарда Алматы облысының Қарасай ауданының соты "Азаптау", "Лауазымын асыра пайдалану" баптары бойынша айыпталған алты полицейді әрқайсысын үш жылға бас бостандығынан айырған еді. Бұрынғы полицейлер өздеріне тағылған айыпты мойындамаған еді. Ал жәбірленушілердің адвокаттары жаппай азаптау болғандықтан іс ауыр бап бойынша қаралуы керек еді деп айтқан. Олар полицейлерге тым жеңіл жаза берілді деп санайды. Заңгерлер жәбірленуші деп 44 емес, 98 адам танылуы тиіс екенін де айтқан.

АҚШ мемлекеттік департаментінің есебінде сонымен бірге өз елінде қысымға ұшырап, Қазақстан билігінен саяси баспана сұрап, ала алмаған азаматтардың (Ресей, Өзбекстан, Ауғанстан азаматтары) жағдайы да айтылады.

Былтыр соғыс жағдайында "әскерден қашты" деп айыпталған Ресейдің Түмен қаласында туып-өскен Камиль Касимовті Ресей полициясының Астанадан ұрлап әкеткені сыналады. Ресейлік полицейлер Касимовты Астанадан Балқаш маңындағы ресейлік Приозерск әскери базасына жеткізіп, сәуірден тамызға дейін сол жақта болған. Артынша Ресейдің Омбы қаласына жеткізген. Қазақстан билігінің айтуынша, Қарағанды соты Касимовтың "көші-қон заңын бұзғанын", "депортациялауды Касимовтың өзі сұрағанын" айтып, Ресейге жіберген. Омбыға жеткеннен кейін ол "әскерден қашқаны үшін" алты жыл қатаң режимдегі түрмеге кесілді.

"Сарапшылардың пікірінше, оны ұрлауға Қазақстан полициясы көмектескен, ал ол депортациялау туралы өтінішті ресейлік күштік құрылымдардың қысымымен жасаған болуы мүмкін" деп жазылған.

Ресми Астана АҚШ мемлекеттік департаментінің бұл есебіне қатысты әзірге ешқандай мәлімдеме жасаған жоқ.